Όποιος νιώθει ότι η θρησκευτική πίστη του απειλείται από την επιστήμη, δεν έχει πραγματική πίστη, λέει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Αμερικανός ιησουίτης Γκάι Κονσολομάγκνο, ο νέος διευθυντής του Αστεροσκοπείου του…
Βατικανού.
Είναι γνωστός διεθνώς και ως «αστρονόμος του Πάπα», αν και ο ίδιος, όπως λέει, θεωρεί ανακριβή τον χαρακτηρισμό και προτιμά να αποκαλείται «αστρονόμος της Εκκλησίας».
Ο 63χρονος ιησουίτης αστρονόμος τονίζει πως ο ρόλος του είναι να θυμίζει στον κόσμο πως η Καθολική Εκκλησία αγκαλιάζει την καλή επιστήμη. Τονίζει ακόμη πως μέσα από την επιστήμη μπορεί κανείς να γνωρίσει σε βάθος τη δημιουργία του Θεού και θυμίζει ότι ένας καθολικός μοναχός (Γκρέγκορ Μέντελ) και ένας καθολικός ιερέας (Ζορζ Λεμέτρ) έθεσαν τις βάσεις της γενετικής-κληρονομικότητας και της κοσμολογίας (θεωρία «Μπιγκ Μπανγκ»).
Υπογραμμίζει ότι ο Θεός, όπως και η αγάπη ή η ομορφιά, δεν μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά, υποστηρίζει ότι πολλοί επιστήμονες πιστεύουν στον Θεό και δεν ανησυχεί για τις επιπτώσεις που θα είχε στην εκκλησία μια πιθανή μελλοντική συνάντηση με έναν εξωγήινο πολιτισμό.
Ο Γκάι Κονσολμάγκνο γεννήθηκε το 1952 στο Ντιτρόιτ των ΗΠΑ από οικογένεια Ιταλών μεταναστών. Σπούδασε αστρονομία στο πανεπιστήμιο ΜΙΤ, πήρε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα (1978) και έκανε μεταδιδακτορική έρευνα στα πανεπιστήμια Χάρβαρντ και ΜΙΤ, ενώ παράλληλα σπούδασε φιλοσοφία και θεολογία.
Το 1989 εισήλθε στο Τάγμα των Ιησουιτών και το 1993 έγινε αστρονόμος στο Αστεροσκοπείο του Βατικανού. Φέτος, στις 18 Σεπτεμβρίου, ο πάπας Φραγκίσκος – ο οποίος έχει σπουδάσει χημικός και είναι επίσης ιησουίτης- τον διόρισε νέο διευθυντή, διαδεχόμενος τον από το 2006 προκάτοχό του αργεντινό ιησουίτη Χοσέ Φούνες.
Ο 63χρονος Κονσολμάγκνο έχει ειδικευθεί στην έρευνα μετεωριτών και αστεροειδών, έχοντας ανακαλύψει διάφορους μετεωρίτες στους πάγους της Ανταρκτικής. Γι» αυτό, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση το 2000 έδωσε το όνομά του σε έναν αστεροειδή, γνωστό και ως «Μικρό Γκάι».
Έχει γράψει πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων το «Θα βαφτίζατε έναν εξωγήινο;», ενώ έχει κατ» επανάληψη δηλώσει φανατικός φίλος της επιστημονικής φαντασίας. Το 2014 ο Κονσολμάγκνο τιμήθηκε από την Αμερικανική Αστρονομική Εταιρεία με το βραβείο «Καρλ Σέιγκαν» (Carl Sagan) για τη συνεισφορά του στην εκλαΐκευση της επιστήμης.
Ο πρώτος αστρονομικός πύργος παρατήρησης της Καθολικής Εκκλησίας είχε δημιουργηθεί από τον Πάπα Γρηγόριο 13ο το 1578, στο πλαίσιο αναμόρφωσης του ημερολογίου (εισαγωγή του Γρηγοριανού). Ένα κανονικό Αστεροσκοπείο, το οποίο στελεχωνόταν αποκλειστικά από Ιησουίτες, δημιουργήθηκε αρχικά εντός των τειχών του Βατικανού από τον Πάπα Λέοντα 13ο το 1891. Το 1935 μεταφέρθηκε στη θερινή κατοικία του Πάπα, στο Κάστρο Γκαντόλφο, για να αποφύγει τη φωτορύπανση του ουρανού της Ρώμης.
Το 2009 ο Πάπας Βενέδικτος 16ος εκσυγχρόνισε την έδρα του Αστεροσκοπείου, ενώ ενδιάμεσα, το 1981, το παπικό αστεροσκοπείο είχε αποκτήσει ένα «αδελφάκι», ένα τηλεσκόπιο στο Τούκσον της Αριζόνα των ΗΠΑ (Vatican Advanced Technology Telescope-VATT), όπου οι ουρανοί είναι πιο σκοτεινοί. Το Αστεροσκοπείο διαθέτει μία από τις πληρέστερες συλλογές μετεωριτών στον κόσμο (περίπου 1.000 δείγματα), υπεύθυνος για την οποία εδώ και χρόνια ήταν ο δρ Κονσολμάγκνο.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:
ΕΡ: Πώς αισθάνεσθε που σας αποκαλούν «αστρονόμο του Πάπα»;
ΑΠ: Ο τίτλος αυτός δεν είναι ακριβής, αν και τον ακούω όλη την ώρα. Δεν συμβουλεύω τον Πάπα σε τακτική βάση για τις θέσεις των πλανητών ή για τις τελευταίες ειδήσεις σχετικά με τις μαύρες τρύπες! Ούτε είμαι ο μόνος αστρονόμος στο Αστεροσκοπείο μας. Υπάρχουν μια ντουζίνα από εμάς εδώ, που εργαζόμαστε σε σχεδόν κάθε πεδίο της αστρονομίας.
Αν προτιμάτε, είμαι ο αστρονόμος της Εκκλησίας, όχι του Πάπα. Ο ρόλος μου είναι να υπενθυμίζω στο ευρύ κοινό, συμπεριλαμβανομένων των μελών της εκκλησίας, ότι η θρησκεία μας αγκαλιάζει την καλή επιστήμη.
ΕΡ: Πώς και δεν ακολουθήσατε το μονοπάτι του ιερέα;
ΑΠ: Ήταν ζήτημα της «κλήσης» μου, του ρόλου που ένιωσα ότι ο Θεός ήθελε να αναλάβω. Το να προσπαθήσω να το εξηγήσω, είναι τόσο εύκολο ή τόσο δύσκολο, όσο το να εξηγήσει κανείς γιατί παντρεύεται το ένα πρόσωπο και όχι το άλλο. Μπορώ να δώσω κάποιες εξηγήσεις: τα ταλέντα μου δεν είναι ισχυρά στο να βοηθώ ανθρώπους με προβλήματα ή να τους καθοδηγώ στην προσευχή. Σε τελευταία ανάλυση, είμαι ένας «τρελαμένος» με την επιστήμη! Όμως μια τέτοια εξήγηση τελικά είναι κάπως τεχνητή και έρχεται εκ των υστέρων. Πρωτίστως, ήταν μια ακαταμάχητη ώθηση για έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, που συνεχίζω να προσπαθώ να καταλάβω.
ΕΡ: Δεν είναι όμως πολυτέλεια για έναν άνθρωπο του Θεού να κοιτάζει τον ουρανό την περισσότερη ώρα και όχι την ανθρώπινη δυστυχία και αδικία γύρω του στη Γη;
ΑΠ: Ω! Έκανα την ίδια ερώτηση στον εαυτό μου πριν από 30 χρόνια, πολύ πριν γίνω Ιησουίτης, όταν ήμουν απλώς ένας μεταδιδακτορικός ερευνητής στο ΜΙΤ. Γιατί θα έπρεπε άραγε να μελετώ τους δορυφόρους του Κρόνου, όταν υπάρχουν άνθρωποι στον κόσμο που πεινάνε;
Τότε, παράτησα την επιστήμη για να ενταχθώ στην αμερικανική εθελοντική οργάνωση Peace Corps. Με έστειλαν στην Αφρική και όταν οι Αφρικανοί έμαθαν πως υπήρξα αστρονόμος, ήθελαν να κοιτάξουν μέσα από το μικρό μου τηλεσκόπιο και να νιώσουν κι εκείνοι την ίδια χαρά για την ανακάλυψη του σύμπαντος, που είχα εγώ. Ήθελαν να μάθουν αστρονομία. Τελικά, συνειδητοποίησα πως δεν είναι αρκετό να τρέφουμε το σώμα, πρέπει επίσης να τρέφουμε το πνεύμα.
Η περιέργεια για το σύμπαν είναι ένα από τα πράγματα που μας κάνουν ανθρώπους. Αν αρνηθώ σε κάποιον την ευκαιρία να θαυμάσει το σύμπαν που έχουμε ανακαλύψει, επειδή είναι φτωχός, είναι σα να του λέω πως δεν είναι πραγματικά ολοκληρωμένος άνθρωπος. Αν όμως μπορώ να μοιρασθώ μαζί του αυτές τις ανακαλύψεις και, ακόμη καλύτερα, αν μπορώ να προσφέρω σε άλλους την ευκαιρία να κάνουν κι αυτοί ανακαλύψεις, τότε είμαστε αληθινά αδελφοί και αδελφές, δοξάζοντας από κοινού τη δημιουργία του Θεού. Όλοι ζούμε κάτω από τον ίδιο ουρανό. Η χαρά του να εκτιμάμε τα άστρα, είναι κάτι που μας ενώνει όλους μαζί.
ΕΡ: Γιατί το Βατικανό θεωρεί αναγκαίο να χρηματοδοτεί τη λειτουργία ενός αστεροσκοπείου, όταν υπάρχουν τόσα μεγαλύτερα αστεροσκοπεία στον κόσμο;
ΑΠ: Κοιτάξτε, το Βατικανό δεν μπορεί να στηρίξει οικονομικά ένα μεγάλο αστεροσκοπείο! Όμως, στην πραγματικότητα, σχετικά μικρά αστεροσκοπεία όπως το δικό μας αποτελούν ένα σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα των επιστημονικών ανακαλύψεων. Είναι σχεδόν αδύνατο να εξασφαλίσει ένας αστρονόμος χρόνο έρευνας στα μεγάλα τηλεσκόπια, καθώς υπάρχουν τόσο λίγα. Έτσι, αυτό που κάνουν κυρίως αυτά, είναι να επιβεβαιώνουν και να επεκτείνουν ανακαλύψεις, οι οποίες αρχικά έγιναν σε μικρά τηλεσκόπια, όπως το δικό μας.
Εμείς μπορούμε να αφιερώσουμε τις πολλές ώρες, συχνά επί χρόνια, που χρειάζονται για να ελέγξουμε μια θεωρία και να δούμε αν «δουλεύει» ή όχι. Καμία από τις έρευνές μας δεν αφορά μεγάλες ανακαλύψεις που θα διαβάσει κανείς στις εφημερίδες. Όμως δεν εμπιστεύομαι αυτές τις ανακαλύψεις, καθώς τις μισές φορές αυτές οι επιστημονικές ειδήσεις αποδεικνύεται πως τελικά δεν είναι τελείως σωστές. Η επιστήμη δεν γίνεται με απότομα άλματα, αλλά με σταθερή δουλειά, συγκέντρωση δεδομένων, ανακάλυψη των κομματιών του παζλ και μετά τη συναρμολόγησή τους αργά, κομμάτι-κομμάτι, ώσπου η όλη εικόνα γίνεται πιο καθαρή.
ΕΡ: Ως νέος διευθυντής, έχει ο προϋπολογισμός τού αστεροσκοπείου σας αρκετά χρήματα στη διάθεσή του;
ΑΠ: Αν είχα ποτέ αρκετά χρήματα στον προϋπολογισμό μου, δεν θα μου επέτρεπαν ποτέ να ανήκω στην αδελφότητα των διευθυντών αστεροσκοπείων! Για να σοβαρευτούμε όμως, το πιο σημαντικό είναι να έχουμε μια σταθερή πηγή χρηματοδότησης. Η επιστημονική έρευνα χρειάζεται χρόνια για να καταλήξει κάπου. Είναι πολύ δαπανηρό να αλλάζεις συνεχώς προτεραιότητες ανάλογα με τα καπρίτσια κάποιας κυβερνητικής υπηρεσίας που σε χρηματοδοτεί.
Το Βατικανό έχει υπάρξει πολύ καλό από αυτή την άποψη, καθώς μάς επιτρέπει να ακολουθούμε τα δικά μας αστρονομικά ενδιαφέροντα. Δεν έχουμε ένα μοναδικό ερευνητικό πρόγραμμα που όλοι εδώ πρέπει να ακολουθούμε. Αντίθετα, όλοι ακολουθούμε την περιέργειά μας, σε συνεργασία με τους άλλους επιστήμονες ανά τον κόσμο.
ΕΡ: Μπορεί η αστρονομία να στηρίξει τη θρησκεία; Πολλοί θρησκευόμενοι άνθρωποι μάλλον νιώθουν να απειλούνται από την επιστημονική έρευνα, την οποία θεωρούν αντίθετη με τα εκκλησιαστικά δόγματα, αν όχι τελείως αθεϊστική.
ΑΠ: Μέσα από την επιστήμη, φθάνω να γνωρίσω σε βάθος τη δημιουργία του Θεού. Όποιος νιώθει ότι η πίστη του απειλείται από την επιστήμη, δεν έχει πίστη στην πίστη του. Και όποιος νομίζει ότι η γνώση του για τον Θεό είναι ήδη τέλεια και πλήρης, επίσης έχει πολύ φτωχή ιδέα για τον Θεό.
ΕΡ: Υπάρχει ποτέ περίπτωση η Αστρονομία, η Φυσική, η Βιολογία ή όποια άλλη επιστήμη να αποδείξει την ύπαρξη του Θεού ή αυτό θα είναι πάντα θέμα πίστης;
ΑΠ: Δεν είναι αυτό που κάνει η επιστήμη. Υπάρχει ένας μεγάλος πειρασμός στη ζωή να «παγώσουμε» τα πράγματα, να τα ορίσουμε ή να τα αποδείξουμε μιά για πάντα. Όμως δεν μπορείς να «αποδείξεις» τον Θεό περισσότερο από ό,τι μπορείς να αποδείξεις την αγάπη ή την ομορφιά. Ή, ακόμη, να αποδείξεις ένα νόμο της επιστήμης. Η επιστήμη, η θρησκεία, η τέχνη δεν είναι νεκρά πράγματα. Είναι εξελισσόμενες σχέσεις, διάλογοι, που πάντα αναπτύσσονται και ποτέ δεν είναι είναι τελειωμένες.
ΕΡ: Μια επαφή με έναν εξωγήινο πολιτισμό θα αποτελούσε σοβαρή πρόκληση για τη χριστιανική θεολογία; Θα υπέσκαπτε την πίστη στον Χριστό και στην Εκκλησία;
ΑΠ: Όχι. Γιατί θα έπρεπε να συμβεί κάτι τέτοιο;
ΕΡ: Η Καθολική Εκκλησία υποστηρίζει τις θεωρίες του «Μπιγκ Μπανγκ» και της εξέλιξης, όμως βλέπει το χέρι του Θεού από πίσω. Στις μέρες μας, οι περισσότεροι επιφανείς επιστήμονες δεν φαίνεται να θεωρούν απαραίτητη ή χρήσιμη την πίστη σε έναν Δημιουργό για να εξηγήσουν το σύμπαν. Έχουν χάσει κάτι ουσιώδες, πέρα από την πίστη τους στον Θεό;
ΑΠ: Ένας μοναχός, ο Γκρέγκορ Μέντελ, ανακάλυψε τους νόμους της γενετικής και ένας ιερέας, ο Ζορζ Λεμέτρ, πρότεινε πρώτος τη θεωρία που αποκαλούμε «Μπιγκ Μπανγκ»! Όμως μπορούμε πράγματι να πούμε ότι οι περισσότεροι επιστήμονες δεν έχουν χώρο για τον Θεό; Πρέπει να έχετε μιλήσει με περισσότερους επιστήμονες από ό,τι εγώ! Να θυμάστε πως αυτοί για τους οποίους διαβάζετε στις εφημερίδες (σαν κι εμένα τώρα!), δεν είναι εκείνοι που κάνουν πραγματικά την περισσότερη επιστημονική δουλειά.
Στο σημείο αυτό χρειάζεται λίγη βασική φιλοσοφία. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην έσχατη/τελική αιτία και στην άμεση/γενεσιουργό αιτία. Ο Θεός είναι η έσχατη πηγή προέλευσης του σύμπαντος με τους νόμους του. Αλλά ο Θεός δεν είναι ένας νόμος μαζί με τους άλλους. Είναι λάθος να λέμε «η βαρύτητα έκανε αυτό, ο ηλεκτρισμός έκανε εκείνο, ο Θεός έκανε το άλλο…».
ΕΡ: Ο αστρονόμος Γουίλιαμ Χάρτμαν του Ινστιτούτου Πλανητικής Επιστήμης της Αριζόνα έχει υποστηρίξει ότι το εκτυφλωτικό φως που είδε ο Σαούλ-Παύλος στον δρόμο για τη Δαμασκό και το οποίο οδήγησε στην μετατροφή του στον Χριστιανισμό,, ήταν η πτώση ενός μετεωρίτη. Αλλά και για το άστρο της Βηθλεέμ έχει υποστηριχθεί ότι αφορούσε αστρονομικό φαινόμενο. Μιας και η ειδικότητά σας είναι οι μετεωρίτες, τι λέτε γι» αυτά;
ΑΠ: Έχουμε συζητήσει για το άστρο της Βηθλεέμ στο πρόσφατο βιβλίο «Θα βαφτίζατε έναν εξωγήινο;» που γράψαμε με τον Πολ Μίλερ. Η σύντομη απάντηση είναι: κανείς δεν ξέρει και πιθανότατα αυτές δεν είναι οι σωστές ερωτήσεις. Ο Μπιλ Χάρτμαν είναι φίλος μου, με πολύ δημιουργική φαντασία. Αν όμως κάθε μετεωρίτης που έπεφτε, οδηγούσε σε μια θρησκευτική μεταστροφή, τότε θα είχαμε κατακλυστεί από αγίους! Που δεν θα ήταν άσχημα πάντως, γιατί θα υπήρχαν μερικοί ακόμη άγιοι.
Πηγή: ΑΠΕ/ΜΠΕ
